Stamboom van Hagenbeek

Vader: Hendrik II 'Curlmantle' Plantagenet
Moeder: Eleonore Aquitanië-Poitou

• Geboren: op 27 december 1166 te Beaumont Beaumont Palace, Oxford
• Koning van Engeland 1199-1216
• Overleden: op 19 oktober 1216 (49 jaar oud) te Newark Castle, Lincolnshire

1189 Comte de Mortain, 3.9.1189 st. Earl of Gloucester, Earl of Cornwall, 27.5.1199 divorced, 27.5.1199 King, 1203 Duc de Normandie, Comte d'Anjou, 1204 Normandie von France erobert

Als er verkiezingen zijn voor 'de slechtste koning van Engeland' staat hij altijd wel in de top-3 - en meestal op de eerste plaats. Het zal daarbij niet helpen dat hij in populaire (teken)films over Robin Hood, Ivanhoe en Richard Leeuwenhart de rol van slechterik vervult. Zijn bijnaam kreeg hij al in zijn jeugd, en in zijn latere leven zou hij er op desastreuze wijze nadere invulling aan geven.
Het gaat over koning Jan van Engeland. Hij was lid van het huis Plantagenet en werd in 1166 geboren als jongste zoon van koning Hendrik II. Omdat hij met drie oudere broers waarschijnlijk nooit veel grond zou bezitten, luidde zijn bijnaam al snel John Lackland/Jean Sans Terre: Jan Zonder Land.
En dat terwijl zijn familie de scepter zwaaide over een enorm gebied. De Plantagenets hadden het niet alleen voor het zeggen in Engeland, maar ook in Wales, het oosten van Ierland en de westelijke helft van Frankrijk.
Helaas voor Jan leek dit bezit dus allemaal aan zijn neus voorbij te gaan. Zijn oudere broers Hendrik de Jonge Koning, Godfried en Richard Leeuwenhart waren echter eerzuchtig en strijdlustig - zó eerzuchtig en strijdlustig dat ze constant met elkaar en hun vader Hendrik II in oorlog raakten. Jan profiteerde hiervan door zich als de trouwe, brave zoon op te werpen. Zijn vader beloonde die loyaliteit en gaf zijn jongste telg als dank steeds meer land.
Het lot leek Jan gunstig gezind, want in 1183 overleed Hendrik de Jonge Koning, in 1186 Godfried, in 1189 Hendrik II en in 1199 Richard. Jan had al op Engeland gepast toen Richard op kruistocht in het Beloofde Land zijn wereldfaam verwierf, maar nadat Leeuwenhart bij een belegering het leven liet, kreeg zijn broertje eindelijk de kans het rijk der Plantagenets alleen te bestieren.
Er was één kaper op de kust: zijn neefje Arthur, zoon van zijn broer Godfried. Jan sloot Arthur op in een kasteel in Normandië, waar hij in 1203 op mysterieuze wijze verdween. Volgens een middeleeuwse kroniek had Jan hem gedood, nadat hij stomdronken "door de duivel bezeten was" en hem in de Seine gegooid.
Koning Filips II van Frankrijk had het voorzien op de Franse bezittingen van Jan, en het verdwijnen van Arthur zorgde ervoor dat de plaatselijke adel de kant van Filips koos. In de jaren die volgden, verloor Jan Normandië en Bretagne. Hij was van Met Land weer (bijna) Zonder Land geworden.
Het gebiedsverlies in Frankrijk leidde in Engeland tot problemen. De adel dwong Jan in 1215 een document te tekenen dat zijn koninklijke almacht aan banden legde. Deze Magna Carta was de eerste stap in een eeuwenlang proces dat uiteindelijk van Engeland een parlementaire democratie zou maken.
Jan had meteen spijt van zijn handtekening en ontketende een burgeroorlog die als de Eerste Baronnenoorlog de geschiedenis in ging. De strijd verliep desastreus. Jan verloor verschillende veldslagen en liep dysenterie op, een chronische buikloop die hem in 1216 het leven kostte.

Dossier: