Stamboom van Hagenbeek

Vader: Otto van Saksen
Moeder: Hadwig von Babenberg

• Geboren: ± 876
• Koning van Duitsland
• Overleden: op 2 juli 936 (ongeveer 60 jaar oud) te Memleben
• Begraven: te Quedlinburg (D)

De Vogelaar had, na een periode van zwakke heersers Duitsland verenigd en was daarna op zoek gegaan naar veroveringen in het oosten.

Hij werd geboren rond 876, als zoon van hertog Otto I van Saksen. De bronnen over zijn leven uit zijn eigen tijd zijn schaars. Het meeste weten we uit latere kronieken, zoals de Rerum gestarum Saxonicarum van de monnik Widukind van Corvey, die een halve eeuw na Hendrik actief was.

Het rijk van Karel de Grote was na diens dood opgedeeld. Het Oost-Frankische deel stond in 912 onder leiding van koning Koenraad I. In dat jaar stierf Otto, maar Koenraad weigerde diens zoon te benoemen als de nieuwe hertog van Saksen. Hierop brak een oorlog uit, die voor Hendrik zeer succesvol verliep. Hij werd niet alleen hertog van Saksen; Koenraad benoemde hem in 919 op zijn sterfbed tot zijn opvolger.

Tijdens zijn kroning deed Hendrik iets bijzonders: hij weigerde de zalving door de aartsbisschop van Mainz. Dit gebaar wordt meestal begrepen als een vorm van bescheidenheid.

Hendrik was een actief koning. Hij breidde zijn zeggenschap uit over de rest van Duitsland (met name Beieren en Zwaben) en vocht in het oosten tegen de Magyaren en diverse Slavische stammen.

Toen Hendrik in 936 overleed, volgde zijn zoon Otto hem op. Die riep zich in 962 uit tot keizer van het Heilige Roomse Rijk en ging als Otto I de Grote de geschiedenis in.

In de negentiende eeuw werd Hendrik op het schild gehesen als stichter van de Duitse natie, door historici en kunstenaars. In de volkscultuur was hij alomtegenwoordig en het was ook in deze eeuw dat zijn bijnaam ‘de Vogelaar’ een hoge vlucht nam.

In contemporaine bronnen komt de bijnaam niet voor. Pas in de twaalfde eeuw werd Hendrik voor het eerst zo genoemd. Het verhaal wilde dat hij graag op vogels jaagde en dat het nieuws over zijn uitverkiezing tot koning hem bereikte toen hij een net voor de jacht aan het klaarmaken was.

Heinrich I (ook bekend als Heinrich de Vogelaar, 912 - hertog van Saksen). Met de verkiezing van de niet-Karolinger Heinrich tot koning op 23 april 919 in Fritzlar, werd een nieuwe periode ingeluid: het einde van de Frankische overheersing in het rijk en het begin van een nieuwe heersende dynastie. Dit markeerde de overgang naar een algemene ordening van het rijk, culminerend in de vorming van het Duitse Rijk. Dit was mogelijk door het groeiende gemeenschapsbewustzijn onder de stammen, de erkenning van de hertogen als medebestuurders van het staatsbestel, en de individuele opvolging in het koningschap, voortvloeiend uit het principe van de ondeelbaarheid van het rijk. De etnische eenheid en instemming met de verbondenheid in het Regnum Teutonicorum ontstond uit de noodzaak van gezamenlijke verdediging, maar ook uit het besef van gemeenschappelijke tradities in taal, afkomst en gewoonten.

Heinrich voelde zich verbonden met deze tradities en toonde dit door het weigeren van een koningszalving en -kroning, waarmee hij zijn band met de hertogelijke machten in Beieren en Zwaben benadrukte. De herstel van de eenheid van het rijk was zijn belangrijkste politieke doel. Zo slaagde hij erin hertog Arnulf van Beieren – die zichzelf tot koning had uitgeroepen – en Burchard van Zwaben aan het rijk te onderwerpen. Arnulf legde in 921 de eed van trouw af aan Heinrich, deed afstand van zijn koninklijke titel en kreeg in ruil daarvoor de functie van koninklijke plaatsvervanger in het rijk. Daarmee werd de basis gelegd voor innerlijke vrede in het rijk.

Ook extern streefde Heinrich naar herstel van de rijkseenheid. In de Vrede van Bonn op 7 november 921 wist hij de erkenning van zijn koningschap door de West-Frankische koning Karel de Eenvoudige veilig te stellen. In dit verdrag zag Heinrich af van het terughalen van Lotharingen – dat in 911 was losgekomen van het Oostrijk – terwijl Karel afstand deed van Karolingische staats- en erfopvattingen. Hiermee werd de onafhankelijkheid van de nieuwe staat ten oosten van de Rijn veiliggesteld. Nadat er vanaf 922 herhaaldelijk spanningen in het Westrijk waren ontstaan, achtte Heinrich een militaire interventie in Lotharingen noodzakelijk. In 925 kon hij Lotharingen uiteindelijk weer als vijfde hertogdom in het rijk opnemen. De westelijke grens van Lotharingen, die in 843 was vastgesteld, zou vervolgens eeuwenlang de westelijke grens van het Duitse Rijk vormen.
Op de Rijksdag van Worms in 926 verwierf Heinrich een belangrijk symbool van zijn herwonnen macht: in ruil voor een deel van Zwaben (gebied rond Bazel) schonk koning Rudolf II van Hoog-Bourgondië aan de Duitse koning de ‘Heilige Lanze’, die als teken van goddelijke redding en overwinning werd beschouwd, en het recht op heerschappij in Italië bevestigde.

Tijdens dezelfde Rijksdag werden maatregelen genomen tegen de toenemende dreiging van de Hongaren. In 926 werden bestaande verdedigingswerken versterkt, van voldoende proviand voorzien en permanent bemand. Ook het leger werd gereorganiseerd, uitgebreid en aangevuld met een goed opgeleide ruitermacht. Bovendien werd Bohemen schatplichtig gemaakt.

Al deze maatregelen maakten het mogelijk dat Heinrich in 933 de Hongaren versloeg bij Riade. Aan deze veldslag namen troepen uit alle stammen en rijksdelen deel. De overwinning versterkte de nationale eenheid. In de huisorde van 929 werd dit eenheidsgevoel versterkt door Otto, Heinrichs zoon, als enige opvolger aan te wijzen, waarmee het rijk als een ondeelbaar geheel werd beschouwd. De Grote van het rijk onderschreven deze nieuwe rijkseenheid.

Door de overwinning op de Hongaren (Riade 933) en de Denen verwierf Heinrich aanzien en een leidende positie onder de koningen van de Karolingische opvolgerstaten. Alleen Beieren bleef afstandelijk tegenover zijn koningschap; Arnulf plande zelfs een Italiaanse troonopvolging voor zijn zoon Eberhard.

Voordat Heinrich I een Romeinse veldtocht kon ondernemen en zich in Italiaanse zaken kon mengen, stierf hij op 2 juli 936 in Memleben. Hij werd begraven in Quedlinburg. Regeerperiode: 24 mei 912 – 936

Dossier: