Stamboom van Hagenbeek

• Geboren: circa
• Princesse de Perse
• Overleden: (ongeveer 4 weken oud)

Atossa (Hattuosa), echtgenote van Darius I (Darayavoush), was de dochter van Cyrus II (Kourash), zoals ons wordt verteld door Herodotus (hierna "Hdt", Enquête III, 88). Maar er is niets bekend over haar moeder, en over het algemeen is de kwestie van de echtgenoten van Cyrus II behoorlijk ingewikkeld. Zijn belangrijkste echtgenote, moeder van zijn opvolger Cambyses II, was Kassandane, dochter van Pharnaspes, een Achaemenid (versie "Perzisch", Hdt III, 2). Voor de Egyptenaren had Cyrus daarentegen Cambyses bij Nitetis (Neithiyti), dochter van farao Apries (Haibre), (Hdt III, 1-2), terwijl de Perzen beweerden dat Nitetis de echtgenote was van Cambyses, niet van Cyrus (Hdt, III, 2; Ktesias, fgt 37 Muller). De waarheid wordt ons gegeven door een derde versie: Cyrus is inderdaad de echtgenoot van Nitetis, die hij trouwde toen Cambyses, de zoon die hij bij Kassandane had, al 10 jaar oud was (Hdt III, 3; zie Athenaios, Deinopsophistai, XIII, 560, d-f.

Zie de discussie over de bronnen bij G. Radet, De eerste opname van Egypte in het Perzische Rijk, Rev. Et. Anc., t.II (1909), p.201-210 en M.Pieper s.v. Neitetis, Re, t.XVII, I (1936) col. 768-9).

Volgens andere Perzische tradities zou de belangrijkste echtgenote van Cyrus niet Kassandane zijn, maar een zekere Amytis, dochter van koning Astyages van Medië, die hij trouwde na de overwinning van Cyrus op deze laatste (in 554, zie R.Drews, De val van Astyages en de chronologie van Herodotus van de oostelijke koninkrijken, Historia t.18, l (1969) p. I-II. Over Amytis, zie Ktesias, apud Photios, cod.72 p. 38c.). Het is gerechtvaardigd sterk te twijfelen aan deze laatste versie, aangezien de verslaggever (Ktesias) vaak fantastisch is (zie recentelijk J. M. Bigwood, Het verslag van Ctesias over de opstand van Iranus, Phoenix t.30, I (1976) p.1-25) en Cyrus de kleinzoon van Astyages aan moederskant was (in tegenstelling tot wat Ktesias beweert), wat Amytis zijn eigen tante zou maken. Misschien is er echter een kern van waarheid in dit verhaal.

Xenophon (Cyropédie, VIII, 5) zegt dat de moeder van Cambyses een dochter was van Kyoxares II (een door Xenophon verzonnen personage) en een kleindochter van Astyages, toevoegend dat "volgens anderen" zij de eigen dochter van deze laatste was, de tante van haar echtgenoot. Een van de dochters van Xerxes I, zoon van Darius I en kleinzoon van Cyrus aan moederskant, droeg inderdaad de naam Amytis, die ook werkelijk de naam was van een zus van Astyages, echtgenote, ca.610, van Nebukadnezar II (Eusebius, kronieken p.15-21 Shoene. Synkellos, p. 210B. Bonn zegt dat ze de dochter was van Astyages). Aangezien Astyages (al vader van Mandane, moeder van Cyrus, die rond 580 geboren werd) laat in 585 trouwde met Aryenis, zus van Croesus van Lydië (Hdt I, 74), is het mogelijk dat uit deze tweede verbintenis een dochter voortkwam van dezelfde leeftijd als Cyrus, die later door hem werd overgenomen. Maar het is uitgesloten dat Cambyses daaruit geboren zou zijn.

We sluiten snel de legendarische gegevens uit volgens welke Cambyses een moeder (Diodorus, I, 33, I) of een zus (Strabon, XVII, 8,5, C 790) zou hebben genaamd Meroe, die geen reëel bestaan heeft.

Samenvattend: Cyrus II trouwde: 1°) Kassandane (Achaemenid), moeder van Cambyses I; 2°) Amytis (554), dochter van Astyages van Medië (zijn tante); 3°) Nitetis, Egyptisch, 10 jaar na de geboorte van Cambyses. Aangezien Cambyses rond 560/555 werd geboren (Cyrus zelf werd rond 580 geboren - de traditie die hem op 70-jarige leeftijd laat sterven is legendarisch. Hij was nog jong toen hij in 559 koning van Perzië werd, zie Hdt I, 123 - en Cambyses vergezelde zijn vader al bij de verovering van Babylonië in 539.
Zie W.Dubberstein, De chronologie van Cyrus en Cambyses, American Journal of Semitic Languages,.55 ~1948) p.417-9). We concluderen dat Nitetis rond 550/545 werd getrouwd. Zeker, G. Radet suggereerde liever de datum 538, aannemend dat Cyrus zich pas om Egypte bekommerde nadat hij klaar was met Babylonië. Maar het is ook goed mogelijk dat de alliantie met Egypte plaatsvond direct na de verovering van Lydië in 546. Cyrus vroeg namelijk om garanties van de voormalige bondgenoten van de Lydiërs (waaronder de Egyptenaren) voordat hij zich op Babylonië richtte. In dat geval zou een datum rond 545 veel beter passen. Bovendien, aangezien Apries in 568 stierf, zou zijn dochter Nitetis ten minste 30 jaar oud zijn geweest in 538, wat onwaarschijnlijk is.

Terug naar Atossa. Als we het verhaal van Hdt III, 31 letterlijk nemen, moeten we concluderen dat zij dezelfde moeder had als Cambyses.
Maar dit verhaal is legendarisch (M. Miller, The earlier Persian dates in Herodotus, Klio t.37 (1959) p.29-52, sp. p.35-7). In feite is het, ondanks wat Herodotus zegt, zeer waarschijnlijk dat Atossa werd geboren uit een later huwelijk van Cyrus (zie JUSTI, op.cit., p.398 n.I). Atossa trouwde haar (half)broer Cambyses begin 524 (Hdt II, 31 & 88.
Zie M. Miller, op.cit., p.37), en na zijn dood (midden 522), de magiër Gaumata (voor zover deze laatste bestaan heeft.
Zie de bibliografie over de kwestie bij C. Herrenschmidt, De historici van het Achaemenidische Rijk en de inscriptie van Bisotun, Annales t.37, 2 (1982) p.813-823), en tenslotte, eind 522 Darius I, die haar vier zonen gaf (Hdt, III, 133-4, VII, 2). Ze leefde minstens tot 480 (aangezien ze voorkomt in De Perzen van Aeschylus, maar stierf waarschijnlijk voor 465, aangezien een twijfelachtige traditie zegt dat ze werd gedood door haar zoon Xerxes, die in 465 stierf (zie JUSTI, op.cit., s.v. Atossa N°3 p.50).

Gezien de elementen van deze "carrière", is het meest waarschijnlijke naar ons idee een geboorte rond 545, niet van Amytis (geboren rond 585/590, getrouwd in 554), maar eerder van Nitetis (geboren rond 570, getrouwd rond 550/545).