Stamboom van Hagenbeek

Vader: Andrys Teetes
Moeder: Jetske Jans

• Gedoopt: op 13 juli 1760 te Sloten
• Schippersknegt
• Overleden: op 1 november 1840 te Oosterhout

Interessant is hoe Tate en Adriana elkaar hebben kunnen ontmoeten.
Zo ook bij Albregt Peters uit Harpstedt bij Bremen, en Adriana. Misschien dat een koopman als Johannes Grenu uit Oosterhout een rol heeft gespeeld.

De (aan) kondiging van het huwelijk is in de hervormde gemeente Langewaag, Kortezwaag, Luxwoude. Tade woont dan in Kortezwaag.

‘Den 17 februari is ter kondiging aangegeven het huwelijk tussen Tate Andries van de Kortezwaag en Adriana Vissers van Oosterhout in de Baronie van Breda. Gekondigd den 18e en (met auctorisatie van den Weledelgestrenge Heer Grotian [?] ) den 25e februari tweemaal op een dag en al zo onverhinderd driemaal achter elkander den 25e februari attestatie van het kondiging afgegeven naar Oosterhout’.

Het aanstaande echtpaar had kennelijk haast, want het is ongebruikelijk om twee van de drie verplichte huwelijksafkondigingen op dezelfde dag te doen. Hiervoor was speciale toestemming nodig zoals blijkt uit de huwelijksafkondiging. Voor de 25e februari zal het wel om een middag- en een avonddienst gaan. Als er niet meteen een bezwaar kwam, kon het huwelijk doorgang vinden. Met de attestatie van de drie huwelijksafkondigingen van de predikant van Kortezwaag kon het huwelijk twee dagen (!) later op 27 februari 1787 in Oosterhout worden voltrokken.

Bij het huwelijk wordt hun dochter, 16 dagen eerder geboren, geëcht.

Op 11 februari 1787 wordt Anna gedoopt in Oosterhout. Zal Adriana toch in Oosterhout geweest zijn. Tade werd daarbij als de vader genoemd. Wellicht was hij er ook bij. Zullen toch wel samen naar Kortezwaag gereisd zijn. Maar kan dat alleen vermoeden, zou niet weten hoe dat te achterhalen is.

Om zo kort na de bevalling van Oosterhout naar Kortezwaag te reizen, lijkt me een pittige opgave. Maar hoeveel dagen er tussen de bevalling en de doop geweest zijn, weet ik niet. In Kortezwaag was dat bij Jan Andries (zoon van Andries Tates en Jetske Jans) 9 dagen, bij Jeltje 16 dagen, en bij Lammert 26 dagen (meegeteld 29-02-1780). Hoe dat in Oosterhout gebeurde, en waar dat mee te maken had, weet ik niet.
Op 17 februari 1787 is in Kortezwaag ter kondiging het huwelijk aangegeven. Dan zullen zij daar beiden geweest zijn.
Op 18 februari 1787 1e kondiging
Op 25 februari 1787 2e en 3e kondiging
Op 27 februari 1787 huwelijk in Oosterhout

Feit is dat ze op 25 februari de attestatie in Kortezwaag hebben ontvangen en twee dagen later in Oosterhout trouwen. In 1787! In twee dagen van Kortezwaag naar Oosterhout reizen! in de winter! Hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen?! Als je morgen (2020) met het openbaar vervoer die reis maakt, ben je minimaal vier uur onderweg. Dat lijkt me ook leuk om een keer uit te zoeken. In oude almanakken staan vaak de vertrek- en reistijden van trekschuiten, veerdiensten en diligences. Ze zullen niet rijk zijn geweest, dus de trekschuit lijkt het meest voor de hand te liggen. Hoewel: hij was schippersknecht. Was deze reis gepland als onderdeel van een toch al geplande vrachtreis? En moest daarom de tweede en de derde afkondiging gehaast op één dag?

Hoeveel reistijd zou er geweest kunnen zijn?
----------------------------------------------------
In de gereformeerde kerk werden op zondag meestal twee of drie diensten gehouden.
a. Bij twee diensten: ochtend (circa 10 uur) en avond (circa 19.00 uur) (in de winter mogelijk eerder?).
b. Bij drie diensten: ochtend (circa 10 uur), middag (circa 13 uur) en avond (circa 19 uur) (in de winter mogelijk eerder?).
Een dienst duurde 1 tot 1 1/2 uur. Daarna mogelijk nog 1/2 uur voor de administratieve afhandeling van de attestatie.

De 2e en de 3e afkondiging van het huwelijk zijn op zondag 25 februari gedaan, zoals blijkt uit de attestatie.
Het is onwaarschijnlijk dat beide afkondigingen in 1 dienst zijn gedaan, dus je hebt ten minste twee diensten nodig.

Een kerkdienst op een doordeweekse dag vindt in de gereformeerde kerk over het algemeen in de avond plaats.
Overdag moest er gewerkt worden.
Dus de dienst in Oosterhout op dinsdag 27 februari zal in de avond hebben plaatsgevonden. Dus laten we zeggen circa 19.00 uur (in de winter mogelijk eerder?).

Dat geeft de volgende tijdframes:
a. Kortezwaag tweede afkondiging ochtenddienst en derde afkondiging avonddienst: vertrektijd op zijn vroegst om 22.00 uur.
Beschikbare reistijd= 44 uur: zondag 2 uur, maandag 24 uur, dinsdag 18 uur => aankomst Oosterhout dinsdag 18.00 uur ( één uur om een beetje bij te komen en op te frissen).

b. Kortezwaag tweede afkondiging ochtenddienst en derde afkondiging middagdienst: vertrektijd op zijn vroegst om 15.00 uur.
Beschikbare reistijd= 51 uur: zondag 9 uur, maandag 24 uur, dinsdag 18 uur => aankomst Oosterhout dinsdag 18.00 uur ( één uur om een beetje bij te komen en op te frissen).

Dus een reistijd die uitkomt tussen circa 44 uur en circa 51 uur is aannemelijk.

Met betrekking tot de Oosterhoutse Haven (als mogelijke aankomst/vertrekplaats. De Rechte Dijk met het Gele huis als tolplaats is een alternatieve optie. De Groenendijk ook, maar die is bedoeld voor Dongen, en ligt verder weg, en daarmee niet voor de hand):
in 1684 zijn in Oosterhout zo’n 30 potterijen, veertig Oosterhoutse schepen en vele vreemde schippers uit Holland en Friesland, die turf aanvoeren om in Oosterhout te verkopen. De uitvoer bestaat uit stenen pannen, potten en potaarde. Import van olie, zout, kruidenierswaren zoals zeep, en bouwmaterialen zoals kalk, tras en timmerhout. Het aantal geschatte schepen dat Oosterhout aandoet is 50 per jaar (kom je op 1 gemiddeld per week in 1684 )…
Het vaartgeld liep van 1698 tot 1780 op van 900 tot 1200 gulden. Na 1760 nam de bedrijvigheid toe, met stijgende export van pottenbakkerswaar naar Holland. Een belangrijk verkooppunt waren de pottenschepen die op een vaste plaats op de Blaak in Rotterdam lagen (Gezicht op de Blaak 1772). (uit Oosterhout niet van gisteren, Cock Gorisse et al, 2009, pag. 240). (Als het aantal bezoekende schepen met diezelfde verhouding gestegen zal zijn, is het 1 op de 4-5 dagen gemiddeld).

In 1780 kende Middelwijk 618 huishoudens (van in totaal Oosterhout 1306), 2662 inwoners (van in totaal 5549). Qua bevolking ongeveer de helft van geheel Oosterhout. De arme huishoudens waren gemiddeld flink kleiner (2,2 t.o.v. 4,3 personen per huishouden) en gemiddeld veel jonger (49% 16 jaar en ouder t.o.v. 68% in Middelwijk) (pag. 230).

Bronnen: Doop-, trouw- en begraafregister | Oosterhout | 36 NG - Oosterhout - trouwboek 1780-1796 - 50v; Trouwregister Hervormde gemeente Langezwaag Kortezwaag Luxwoude, archiefnummer 28, Collectie doop-, trouw-, lidmaten- begraafboeken - Tresoar, gemeente Opsterland, inventarisnummer 564, akte, nummer 672