Stamboom van Hagenbeek

Vader: Jacobus van der Waals
Moeder: Elisabeth van den Burg

• Geboren: op 23 november 1837 te Leiden
• Hoogleraar natuurkunde
• Beroemd natuurkundige en Nobelprijswinnaar
• Overleden: op 8 maart 1923 (85 jaar oud) te Leiden

Prof dr Johannes Diederik van der Waals, onderwijzer, Leraar Natuur- en Wiskunde R.H.B.S. te Deventer, Hoogleraar Natuurkunde Amsterdam (1877-1907), Nobelprijs voor Natuurkunde 1910. De samenwerking tussen Johannes Diderik van der Waals (1837-1923) en Heike Kamerlingh Onnes (1853-1926) duurde bijna veertig jaar en is uniek in de Nederlandse natuurkunde. Van der Waals, een stugge timmermanszoon en een veeleisende, in zichzelf gekeerde man waar geen lachje afkon, maakte als (hulp)onderwijzer en natuurkundeleraar op de HBS (hogere burgerschool) een lange mars door de wereld der onderwijsakten alvorens aan wetenschap toe te komen. In 1873 promoveerde hij op een baanbrekend proefschrift: Over de continuiteit van den gas- en vloeistoftoestand. In die studie, waarover de Britse fysicus James Clerk Maxwell opmerkte dat het onderzoekers tot studie van `the Low-Dutch language' had aangezet, presenteerde Van der Waals zijn befaamde toestandsvergelijking. Die legde een verband tussen de druk en het volume van een gas/vloeistof, uitgaande van moleculen die een zekere grootte bezaten en elkaar aantrokken. In 1879 kwam Van der Waals met zijn wet van de overeenstemmende toestanden. Die volgt rechtstreeks uit de toestandsvergelijking en zegt dat alle stoffen zich hetzelfde gedragen mits druk, temperatuur en volume worden uitgedrukt in een `kritische maat'. Alle stoffen, aldus Van der Waals in zijn Nobelrede van 1910, behoren tot één genus, `zoals alle mensen tot het genus Homo behoren'. Met de wet van de overeenstemmende toestanden heeft de experimentator een krachtig wapen in handen. Is van een referentiestof (bijvoorbeeld waterstof) het gedrag precies bekend, en zijn van de te onderzoeken stof (bijvoorbeeld helium) de `kritische waarden' bepaald, dan vallen de eigenschappen van die tweede stof uitgaande van de wet van de overeenstemmende toestanden goed te voorspellen. Op die manier wist Kamerlingh Onnes dat zijn aanval op het helium in 1908 kans maakte.

Dossier: