Stamboom van Hagenbeek

Vader: Jasper van Culemborg
Moeder: Johanna van Bourgondië

• Geboren: op 30 maart 1475
• Overleden: op 9 december 1555 op kasteel Culemborg (80 jaar oud) te Culemborg

Erfde in 1504 van haar vader de heerlijkheden Culemborg, Hoogstraaten, Borsselen en Zuylen. Haar geur hangt nog immer in het stadje aan de Lek.
Haar kasteel is er niet meer. Even buiten het centrum van Culemborg zijn alleen nog wat restanten te bezichtigen van wat eens de trotse burcht was van vrouwe Elisabeth en haar man Anthonis van Lalaing. Toch lijkt een wandeling door Culemborg veel op een bezoek aan de erfenis van deze bijzondere vrouw, want veel herinnert nog aan haar in het stadje aan de Lek. Toen ze kinderloos stierf in 1555 liet Elisabeth een testament na waar de inwoners nog steeds de vruchten van plukken. Zo werd in 1950 de bouw van het bejaardenhuis gefinancierd uit haar nalatenschap.
Voor het centrum slaan we bij het station links, tot het kruispunt, daar rechtsaf en bij zebrapad weer links langs het water tot aan de Prijssestraat. Die komt uit op de Varkensmarkt waar een rechthoekige zaalkerk staat, een schuilkerk. De straat links loopt onder de ’Binnenpoort’ door, en komt uit op de Markt met rechts de St. Barbarakerk die een orgel van de Utrechtse orgelbouwer Witt-Bärtz bezit. Boven de poort in een nis staat een klein maar helaas aangetast beeldje van de heilige Barbara, gemaakt door Mari Andriessen. Op de kop van de Markt staat het stadhuis dat Elisabeth en Anthonis lieten bouwen door bouwmeester Rombout Keldermans. Voor die tijd zette hij een vrij hoog gebouw neer. De onderste vensters werden niet voorzien van glas, maar van luiken die werden geopend tijdens het uitspreken van een gerechtelijk vonnis. Zo kon heel Culemborg meeluisteren. Nog steeds ligt voor het stadhuis een blauwe steen waarop de veroordeelde moest staan tijdens terechtstellingen. Rechts hangen ijzeren ringen, ’de kaak’ waarin men aan de kaak werd gesteld.
De straat rechts van het stadhuis komt uit op de Vismarkt. Aan het einde links afslaan en via het Voorburg komen we bij de ruïne van het kasteel van Culemborg. Met de bouw werd waarschijnlijk al in 1270 begonnen. Het centrale deel was de opperhof met een hoge witte toren, een grote ontvangstzaal, de keuken en een kapel. Elisabeth zag er tijdens haar verblijf vooral op toe dat het kasteel gerieflijker werd. Zij trouwde eerst met Jan van Luxemburg en na diens dood met Anthonis van Lalaing. Behalve in Culemborg bezat Elisabeth ook het kasteel van Hoogstraten. Omdat Anthonis veel van huis was, kwam het beheer van de bezittingen in Culemborg voornamelijk op Elisabeth neer. Ze liet onder meer een huis voor arme oude mannen en vrouwen bouwen. Het verblijf was aan strenge regels gebonden. Bezoek aan de herberg werd niet toegestaan en de bewoners moesten veel bidden. Na de dood van Anthonis in 1528 is Elisabeth permanent in Culemborg blijven wonen.
Op 9 december 1555 moet er een grote schok door het stadje zijn gegaan. Elisabeth stierf die dag op tachtigjarige leeftijd en Culemborg raakte in diepe rouw. Dertig dagen lang werden drie maal daags de klokken geluid en vele missen werden gelezen. Elisabeth geloofde dat alleen heiligen direct toegang hadden tot de hemel. Gewone stervelingen, ook zij, moesten een tijd in het voorportaal doorbrengen. Die gang kon worden bekort door goede werken en veel bidden.
In haar nalatenschap laat Elisabeth onder meer bepalen dat er een weeshuis moet worden gebouwd in Culemborg. In 1560 is het klaar. De kinderen moeten iedere morgen om zes uur voor Elisabeth bidden. Pa na de reformatie wordt die regel opgeheven. Tot 1952 hebben er wezen gewoond in het huis dat nu ingericht is als museum.
Het kasteel van Culemborg is nogal roemloos ten onder gegaan. In 1672 trokken de Franse troepen de stad in en bezetten het kasteel. Toen ze een jaar later vertrokken, bleek het kasteel volledig uitgewoond. Daarna raakte het in verval, in 1812 werden de laatste gebouwen afgebroken. Wat rest zijn wat fundamenten en een deel van de tuin.
Wie echt wil wandelen moet hier toeslaan want hoe fraai Culemborg ook is, je bent er zo doorheen. Vanaf de ruïne kun je de Beusichemse dijk op waar de vergezichten over de Lazaruswaard en de Lek lokken. Hier rijden wel auto’s.
Terug bij het kasteel rechts de Meent in die over gaat in de Ridderstraat. Hier staat alweer een Barbarakerk, maar nu ’de grote’ met een vierkante toren. Iedere avond even voor tien uur wordt hier de Papklok geluid. Een oud gebruik dat de bewoners er aan moest herinneren dat de poorten over een kwartier dicht zouden gaan. Dan werd er nog een bord pap genomen en hup onder de wol.
Dwars doorsteken over de markt door de Kerkstraat naar de Herenstraat voor het weeshuis. Ruim vierhonderd jaar lang hebben hier wezen gewoond. Nu is het een klein museum. Op videobeelden komen wezen van nu aan het woord en wezen die nog in dit weeshuis hebben gewoond. Hier hangt ook een zogenaamde memorietafel, een schilderij waarop Elisabeth samen met haar twee echtgenoten staat afgebeeld, alle drie op ongeveer dertigjarige leeftijd.
De weg naar het station loopt langs de Caffaigne, vier panden op de hoek van de Herenstraat en de Everzwijnstraat (genoemd naar een oudoom van Elisabeth Jonker Everzwijn). Armen in Culemborg konden aanspraak maken op de ’poth’, een instelling die geld van rijken inzamelde voor de armen. Bij het Caffaigne werd voedsel en kleding en uitgedeeld.